در چارچوب ساختارهای سازمانی ، ادهوکراسی نقطه مقابل بروکراسی است و به این اعتبار، ساختارنیافته، غیرمتمرکز و دست کم در نظریه پردازی،(ساختاری) پاسخگو است؛ در حالی که در بوروکراسی، ساختار از افراد مهم تر است؛ اما ادهوکراسی، با این هدف طراحی شده است که انگیزاننده بهترین رفتار در افراد باشد.
طبق تعریف (( فرهنگ کسب و کار و مدیریت آکسفورد))، بوروکراسی، یک سیستم مدیریتی برمبنای سلسله مراتب است که برای انجام حجم بالایی از کار، ضمن پایبندی به مجموعه ای از قوانین سخت و غیرشخصی، طراحی شده است. وجود مشخصه بوروکراسی و همچنین تداوم و ماندگاری آن، همانا در پیشینه و سابقه آن و نیز عدم اتکای آن به افراد است؛ و این موارد کمابیش، همه ویژگی هایی هستند که در تعریف ادهوکراسی نمی گنجد. در ادامه قصد داریم علاوه بر معرفی ادهوکراسی ، انواع بوروکراسی را معرفی کرده و در نهایت اهمیت ادهوکراسی در پیشرفت سازمانی را نشان دهیم.
این ایده نخستین بار در آثار وارن جی بنیس، نظریه پرداز رهبری در ایالات متحده مطرح شد. وی در کتاب ((جامعه موقت)) که همراه با فلیپ اسلیتر در سال ۱۹۶۸ نوشته بود، در مورد شرکت های آینده پیش بینی کرد. این شرکت ها در قالب ساختاری که وی ((ادهوکراسی)) نام نهاد، به تیم های پروژه ای سریع و انعطاف پذیر اتکا خواهد کرد. عبارت لاتین “ad hoc” در اصل به معنای (( فقط برای یک هدف خاص)) است، گرچه امروزه، معتای نوعی سرهم بندی را نیز در خود دارد.
ایده ادهوکراسی در کتاب پرفروش الوین تافلر در سال ۱۹۷۰ با نام ((شوک آینده)) به طور شگفت آوری تعالی یافت. وی در این کتاب، ادهوکراسی را در دنیایی جدید و بی شکل، مرکب از سازمان های پرتحرک میدید و همچنین پیشبینی کرد که شرکت ها برای بقا، به تدریج نیازمند ساختارهای تخت تر ، جریان های اطلاعاتی سریعتر و تیم های پروژه انعطاف پذیر با قابلیت جابجایی بیشتر خواهند بود.
پس از او هنری مینتزبرگ به بررسی این موضوع پرداخت . مینتزبرگ که شهرت خود را با مطالعه و بررسی این موضوع که مدیران چگونه وقت خود را می گذرانند، بدست اورده بود، به چگونگی ساختارهای سازمانی نیز می اندیشید. وی در سال ۱۹۷۹ در کتاب ((ساختاربندی سازمان ها )) ، ۴ نوع ساختار اساسی را در سازمان ها شناسایی کرد. این ۴ نوع، در یک ساختار ماتریسی دو به دو که نمایانگر طبیعت محیط کار آن ها ( ساده یا پیچیده)، در برابر آهنگ تغییر آن ها ( ایستا یا پویا ) بود، شناسایی و تعیین می شدند. طبقه بندی های حاصل عبارت بودند از : بوروکراسی ماشینی، بوروکراسی حرفه ای، سازمان نوپای کارآفرین و ادهوکراسی.
همچنین مینتزبرگ معتقد است هر یک از این انواع، اساس از سازوکارهای متفاوتی برای هماهنگی فعالیت های خود استفاده می کنند و علاوه بر این، در هر نوع از این ساختار ها، قدرت در دست گروه های متفاوتی است.
ساده | پیچیده | |
ایستا | بوروکراسی ماشینی | بوروکراسی حرفه ای |
پویا | سازمان های نوپای کارآفرین | ادهوکراسی |
در ادامه به معرفی هر یک به صورت اختصار می پردازیم :
در این ساختار عملیات کاملا تخصصی اما منظم، دستورالعمل های رسمی، قوانین و قواعد خودساخته متعدد، ارتباطات رسمی، واحد های عملیاتی بزرگ و فرآیند های تصمیم گیری نسبتا متمرکز، حاکم است. در این ساختار های گروه های متشکل از مدیران، برنامه ریزان، حسابداران و همچنین مجموعه ای از سازوکارهای هماهنگ سازی و استانداردسازی دستورالعمل ها و خروجی ها وجود دارد.
تاثیرگذارترین افراد در یک بوروکراسی حرفه ای، افراد متخصص و حرفه ای حاضر در هسته عملیاتی آن هستند. آنها تقریبا مستقل عمل می کنند. همانند بوروکراسی ماشینی ، بوروکراسی حرفه ای هم مقید به قوانین است؛ اما در صورتی که بخواهد قوانین را خود وضع کند، استانداردهای حرفه ای – یاهمان سازوکارهای هماهنگ سازی – از منبع بیرونی گرفته می شوند.
در اینجا ساختار فنی، اما قدرت متمرکز پررنگ تر و همیشه در دست موسس یا مدیرارشد است . بنابراین، سازوکارهماهنگ سازی به شکل نظارت و کنترل مستقیم در می آید و رئیس و مدیران مافوق، از بیشترین نفوذ برخوردارند. این نوع سازمان ها گرایش به انعطاف و غیررسمی بودن دارند. در نتیجه در مسیر برنامه ریزی با موانع کمتری مواجه می شوند.
اگر برای طراحی و شکل دهی ساختار سازمانی خود نگران و دغدغهمند هستید، توصیه میکنیم تا سری به دوره آموزشی سازماندهی و ساختار سازمانی آریانا بزنید
این ساختار، هیچ نقطه مشترکی با بوروکراسی ماشینی ندارد. در عوض، حالت غیررسمی سازمان های نوپا را با مسئولیت تفویضی بوروکراسی حرفه ای، در مقیاسی وسیع تر از آن دو ساختار در هم می آمیزد. بنا به نظر بنیس، متخصصان ادهوکراسی، خود مختاری قابل توجهی برخوردارند و در قالب تیم های پروژه ای کوچک مستقر در بازار، به کار گرفته می شوند. از آنجا که خلاقیت و نوآوری موضوعات اساسی در کسب و کار در قالب این ساختار هستند. استاندارد سازی و وضع قوانین به ندرت رخ می دهد. هماهنگ سازی ها منوط به سازگاری مشترک تیم های موقتی است، از این رو هیچ واحد خاصی به طور نامنتناسب قدرتمند نخواهد شد. امروزه بسیاری از صنایع پیشرفته IT و بسیاری از آژانس های تبلیغاتی و شرکت های رسانه ای برمبنای خطوط ادهوکراتیک سازماندهی شده اند.
لازم به ذکر است که مینتزبرگ، میان دونوع ادهوکراسی، تمایز قائل بود. ادهوکراسی عملیاتی که نوآوری دارد و مشکلات مشتریان خود را به خوبی حل می کند، مانند آنچه در مورد شرکت های نرم افزاری و آژانس های تبلیغاتی گفته شد. در حالی که ادهوکراسی مدیریتی همانند ساختار تیم پروژه ای را دارد. اما فقط در خدمت خود سازمان است.
ادهوکراسی زنده و پویا است. رابرت واترمن ، نویسنده همکار در نگارش کتاب ((در جست و جوی تعالی )) در سال ۱۹۹۰، کتاب دیگری با نام ((ادهوکراسی)) منتشر کرد. تعریف او از ادهوکراسی عبارت بود از ((هرشکلی از سازمان که ساختار بوروکراتیک متداول را بشکند تا فرصت ها را بچنگ آورد، مشکلات را حل کند و به نتیجه دلخواه برسد)) وی معتقد بود که در دوره حاضر که دوره تغییرات پرشتاب است، سازمان هایی از این دست، با قابلیت تطبیق و سازگاری، شانس بیشتری برای موفقیت خواهند داشت.
در این مقاله سعی کردیم تا شمارا با برخی انواع بروکراسی و ادهوکراسی آشنا و تاثیرات آن را بر سازمان شما شرح دهیم. از آنجایی که مدیریت فرایند های کسب و کار شما به عهده شماست، در نهایت شما تصمیم گیرنده خواهید بود که کدام یک از این دو سیستم با سازمان شما همخوانی بیشتری داشته و برای شما مناسب تر است.
مدرسهی کسب و کار آریانا مجموعه ای یکپارچه شامل شرکت ها و واحدهای کسب و کار مستقل است که کار خود را در سال ۱۳۸۰ با مشارکت جمعی از فارغ التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف آغاز نموده و با توسعه آن در حال حاضر با جمع بزرگی از برترین مدرسان، مشاوران و محققان مدیریت همکاری و مشارکت دارد. از جمله آموزش های مدیریت پرطرفدار این مجموعه میتوان به دوره آموزشی مدیرعامل حرفه ای اشاره کرد که اولین و بهترین دوره تخصصی آموزش مدیرعامل در کشور است. جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این دوره میتوانید به صفحه مربوطه مراجعه و یا با شماره تلفن های موجود در صفحه تماس با ما ارتباط برقرار نمایید.